Czym jest Rada Gminy?

Rada Gminy jest organem stanowiącym i kontrolnym. Zasady i tryb przeprowadzania wyborów do rady gminy określa Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Kadencja rady (i radnych) trwa 4 lata od dnia wyboru. Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy rady określa statut gminy. Działalność rady jest jawna. Ograniczenia mogą wynikać wyłącznie z ustaw. Jawność działania obejmuje prawo do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji oraz dostęp do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych (w tym protokołów posiedzeń). Zasady dostępu do dokumentów i korzystania z nich określa szczegółowo statut gminy.  Rada Gminy Jaworze liczy 15 radnych.

Rada gminy wybiera ze swego grona przewodniczącego i 1–3 wiceprzewodniczących. Przy wyborze konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady oraz głosowanie tajne. Wyłącznym zadaniem przewodniczącego jest organizowanie pracy rady oraz prowadzenie jej obrad. Przewodniczący może wyznaczyć do wykonywania swoich zadań wiceprzewodniczącego. Jeżeli przewodniczący jest nieobecny, a nie wyznaczył wiceprzewodniczącego, jego zadania wykonuje wiceprzewodniczący najstarszy wiekiem.

Rada obraduje na sesjach, zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeby, jednak nie rzadziej niż raz na kwartał. Radni wraz z zawiadomieniem o sesji otrzymują porządek obrad oraz projekty uchwał. Rada gminy może wprowadzić zmiany porządku obrad bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady. Pierwszą sesję nowo wybranej rady zwołuje przewodniczący rady poprzedniej kadencji w ciągu 7 dni po ogłoszeniu zbiorczych wyników wyborów do rad na obszarze całego kraju. W przypadku wyborów przedterminowych – w ciągu 7 dni po ogłoszeniu ich wyników. Jeżeli w tym terminie sesja nie zostanie zwołana, zwołuje ją komisarz wyborczy w ciągu 21 dni po ogłoszeniu wyników zbiorczych lub wyników wyborów przedterminowych. W sytuacji gdy wybory były wynikiem referendum lokalnego w sprawie odwołania rady gminy, pierwszą sesję zwołuje osoba wyznaczona przez prezesa Rady Ministrów do pełnienia funkcji organów jednostki samorządu terytorialnego. Pierwszą sesję nowo wybranej rady gminy, do czasu wyboru przewodniczącego, prowadzi najstarszy wiekiem radny obecny na sesji.

Na wniosek wójta lub co najmniej 1/4 ustawowego składu rady, przewodniczący jest obowiązany zwołać sesję w ciągu 7 dni od dnia złożenia wniosku. Wniosek powinien zawierać porządek obrad oraz projekty uchwał. Zmiana porządku obrad tak zwołanej sesji wymaga bezwzględnej większości głosów ustawowego składu rady oraz zgody wnioskodawcy. Na wniosek wójta przewodniczący rady jest obowiązany wprowadzić do porządku obrad najbliższej sesji projekt uchwały, jeżeli wpłynął on do rady co najmniej 7 dni przed dniem rozpoczęcia sesji rady (art. 20 ustawy).

Głosowanie. Uchwały rady gminy zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu jawnym, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 14). Radni nie mogą brać udziału w głosowaniu w radzie ani w komisji, jeżeli dotyczy ono ich interesu prawnego.

Komisje. Rada gminy w celu kontrolowania działalności wójta, gminnych jednostek organizacyjnych i jednostek pomocniczych gminy ma obowiązek powołania komisji rewizyjnej. Zasady i tryb jej działania określa statut gminy. W skład wchodzą radni (w tym przedstawiciele wszystkich klubów), z wyjątkiem przewodniczącego i wiceprzewodniczących rady. Do zadań komisji należy opiniowanie wykonania budżetu i występowanie do rady gminy z wnioskiem w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium wójtowi (jako wójta należy rozumieć także burmistrza i prezydenta miasta – por. art. 11a ust. 3 ustawy). Komisja wykonuje także inne zadania zlecone przez radę w zakresie kontroli (art. 18a). Rada może powoływać ze swojego grona stałe i doraźne komisje do określonych zadań, ustalając ich przedmiot działania i skład osobowy. Komisje podlegają radzie gminy, przedkładają jej plan pracy oraz sprawozdania z działalności. W posiedzeniach komisji mogą brać udział także radni niebędący jej członkami. Mogą zabierać głos w dyskusji i składać wnioski bez prawa udziału w głosowaniu (art. 21 ustawy).

Kompetencje. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy, do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Ustanowione w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym domniemanie właściwości rady “we wszystkich sprawach pozostających w zakresie działania gminy” należy rozumieć w ten sposób, iż rada gminy jako organ o charakterze kolegialnym i wieloosobowym może podejmować działania związane ze stanowieniem (art. 15 ust. 1) lub kontrolą (art. 18 ust. 1). Nie może natomiast podejmować czynności, które należą do sfery wykonawczej, gdyż byłoby to naruszeniem konstytucyjnej zasady podziału organów gminy na stanowiące i wykonawcze (art. 169 Konstytucji RP) – wyrok NSA Ośrodek Zamiejscowy w Katowicach z 25 października 1999 r. I SA/Ka 1628/99 (niepubl., LEX nr 40825).
Do wyłącznych kompetencji rady zalicza się:

• uchwalanie statutu gminy,
• ustalanie wynagrodzenia wójta, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności,
• powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy,
• uchwalanie budżetu gminy, rozpatrywanie sprawozdania z jego wykonania oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielania lub nieudzielania absolutorium z wykonania budżetu gminy przez wójta,
• uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
• uchwalanie programów gospodarczych,
• ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych, zasad przekazywania im składników mienia do korzystania oraz zasad przekazywania środków budżetowych na realizację zadań przez te jednostki,
  podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach.

Do wyłącznych kompetencji rady należy również podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu dotyczących:

• określania zasad nabycia, zbycia i obciążenia nieruchomości gruntowych oraz ich wydzierżawiania lub najmu na okres dłuższy niż trzy lata, o ile ustawy szczególne nie stanowią inaczej; do czasu określenia zasad wójt może dokonywać tych czynności wyłącznie za zgodą rady gminy,
• emitowania obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wykupu przez wójta,
• zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów,
• ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez wójta w roku budżetowym,
• zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granicę ustalaną corocznie przez radę gminy,
• tworzenia i przystępowania do spółek i spółdzielni oraz rozwiązywania i występowania z nich,
  określania zasad wnoszenia, cofania i zbywania udziałów i akcji przez wójta,
• tworzenia, likwidacji i reorganizacji przedsiębiorstw, zakładów i innych gminnych jednostek organizacyjnych oraz wyposażania ich w majątek,
• ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez wójta w roku budżetowym.

Kompetencje rady obejmują też:

• określanie wysokości sumy, do której wójt może samodzielnie zaciągać zobowiązania,
• podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej oraz z zakresu właściwości powiatu i województwa na podstawie porozumień z tymi jednostkami samorządu terytorialnego,
• podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielanie na ten cel odpowiedniego majątku,
• podejmowanie uchwał w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych,
• podejmowanie uchwał w sprawach: herbu gminy, nazw ulic i placów publicznych oraz wznoszenia pomników,
  nadawanie honorowego obywatelstwa gminy,
• podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów,
• wyrażanie zgody (na wniosek zainteresowanych środowisk) na utworzenie młodzieżowej rady gminy, jako organu konsultacyjnego oraz nadawanie jej statutu określającego tryb wyboru członków i zasady działania,
• podejmowanie uchwał o utworzeniu związków i porozumień międzygminnych,
• stanowienie w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady gminy.

Nadzór. Nadzór nad działalnością gminną (m.in. działalnością rady gminy) sprawuje prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalna izba obrachunkowa (art. 86 ustawy). Jego kryterium jest zgodność z prawem (art. 85 ustawy). Polega m.in. na:

• obowiązku przedkładania wojewodzie uchwał rady gminy w ciągu 7 dni od dnia ich podjęcia, a w przypadku aktów ustanawiających przepisy porządkowe w ciągu 2 dni od ich ustanowienia (art. 90 ust. 1),
• obowiązku przedkładania regionalnej izbie obrachunkowej uchwały budżetowej, uchwały w sprawie absolutorium oraz innych uchwał objętych jej nadzorem (art. 90 ust. 2),
• orzekaniu przez organ nadzoru o nieważności uchwał lub zarządzeń sprzecznych z prawem oraz stwierdzaniu, iż uchwała lub zarządzenie zostało wydane z naruszeniem prawa, w przypadku jego nieistotnego naruszenia (art. 91- 94),
• możliwości rozwiązania rady gminy przez Sejm (na wniosek prezesa Rady Ministrów), w razie powtarzającego się naruszania przez nią konstytucji lub ustaw (art. 96 ust. 1),
• możliwości zawieszenia przez prezesa Rady Ministrów (na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej) organów gminy i ustanowienia zarządu komisarycznego na okres do 2 lat, w razie nie rokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy (art. 97 ust. 1).

Jedną z form sprawowania nadzoru jest możliwość odwołania się do sądu. Zgodnie z art. 101 ust. 1 ustawy, każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organ gminy (radę lub wójta), w sprawie z zakresu administracji publicznej, może – po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia – zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego. Skarga może być wniesiona w imieniu własnym lub reprezentując grupę mieszkańców gminy. Przepis ten stosuje się odpowiednio, gdy organ gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich. W takich przypadkach sąd może nakazać organowi nadzoru wykonanie niezbędnych czynności na rzecz skarżącego, na koszt i ryzyko gminy (art. 101a).

Radni gminy. Radni gminy wybierani są w głosowaniu powszechnym przez wspólnotę samorządową składającą się z mieszkańców gminy. Tworzą radę gminy. Ich obowiązkiem jest kierowanie się dobrem wspólnoty samorządowej, utrzymywanie stałej więzi z mieszkańcami oraz ich organizacjami, przyjmowanie zgłaszanych przez nich postulatów i przedstawianie ich organom gminy do rozpatrzenia. Nie są jednak oni związani instrukcjami wyborców (art. 23 ust. 1 ustawy). Radni mogą tworzyć kluby radnych, działające na zasadach określonych w statucie gminy (art. 23 ust. 2).  Radni mają obowiązek brać udział w pracach rady gminy i jej komisji oraz innych instytucji samorządowych, do których zostali wybrani lub desygnowani. Korzystają z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.

Z uwagi na powierzoną odpowiedzialność i obowiązek bezstronności, mandatu radnego nie można łączyć z:

• mandatem posła lub senatora,
• wykonywaniem funkcji wojewody lub wicewojewody,
• członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego (art. 25b ustawy).

Ślubowanie. Przed przystąpieniem do wykonywania mandatu radny składa ślubowanie wg roty: “Wierny Konstytucji i prawu Rzeczypospolitej Polskiej, ślubuję uroczyście obowiązki radnego sprawować godnie, rzetelnie i uczciwie, mając na względzie dobro mojej gminy i jej mieszkańców”. Może dodać zdanie: “Tak mi dopomóż Bóg”. Ślubowanie odbywa się w ten sposób, że po odczytaniu jego roty, wywołani kolejno radni powstają i wypowiadają słowo “ślubuję”. Radni nieobecni na pierwszej sesji rady oraz radni, którzy uzyskali mandat w czasie trwania kadencji, składają ślubowanie na pierwszej sesji, na której są obecni. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu (art. 23a ustawy).

Praca radnego. W celu swobodnego sprawowania mandatu, stosunek pracy radnego podlega szczególnej ochronie prawnej. Jego rozwiązanie wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której jest członkiem. Rada odmawia zgody, jeżeli podstawą rozwiązania stosunku pracy są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu (art. 25 ust. 2). Pracodawca radnego ma obowiązek zwolnić go od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu brania udziału w pracach rady (art. 25 ust. 3 ustawy).  W celu uniknięcia zależności związanej z powiązaniami służbowymi, zgodnie z art. 24a-24b ustawy, z radnym nie może być nawiązany stosunek pracy w urzędzie gminy, w której uzyskał mandat. Radny nie może także wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w tym urzędzie gminy oraz nie może pełnić funkcji kierownika gminnej jednostki organizacyjnej oraz jego zastępcy. Jeżeli zachodzi taka sytuacja, osoba wybrana na radnego ma obowiązek, przed przystąpieniem do wykonywania mandatu, złożyć wniosek o udzielenie urlopu bezpłatnego w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów, który otrzymuje na okres sprawowania mandatu oraz 3 miesięcy po jego wygaśnięciu. Radny otrzymuje urlop bezpłatny bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy. Stosunek pracy zawarty na czas określony, który ustałby przed terminem zakończenia urlopu bezpłatnego, przedłuża się do 3 miesięcy po zakończeniu tego urlopu. W przypadku radnego wykonującego funkcję kierownika lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej, przejętej lub utworzonej przez gminę w czasie kadencji, termin ten wynosi 6 miesięcy od dnia przejęcia lub jej utworzenia. Brak wniosku o urlop bezpłatny jest równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu.  Nawiązanie przez radnego stosunku pracy z macierzystym urzędem gminy powoduje wygaśnięcie mandatu nawet wówczas, gdy stosunek pracy został niezwłocznie rozwiązany – wyrok NSA z 4 maja 1999 r., II SA/Wr 1185/98 (Pr. Pracy 2000/3/42).  Po wygaśnięciu mandatu radny może powrócić do pracy u pracodawcy, u którego przebywał na urlopie bezpłatnym. Gwarantuje mu to zarówno art. 74 kodeksu pracy (zob. podstawa prawna), jak i art. 24c ustawy o samorządzie gminnym, zgodnie z którym obowiązkiem pracodawcy jest przywrócenie radnego do pracy na tym samym lub równorzędnym stanowisku pracy z wynagrodzeniem odpowiadającym wynagrodzeniu, jakie radny otrzymywałby, gdyby nie przysługujący mu urlop bezpłatny. Warunkiem jest zgłoszenie przez radnego gotowości przystąpienia do pracy w terminie 7 dni od dnia wygaśnięcia mandatu. Kolejnym ograniczeniem jest zakaz powierzania przez wójta radnemu gminy, w której uzyskał mandat, wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej (art. 24d ustawy).

Wynagrodzenie. Wynagrodzenie radnych reguluje art. 25 ust. 4-10 ustawy o samorządzie gminnym. Zasady wynagradzania ustala rada gminy. Składa się ono z diet oraz zwrotu kosztów podróży służbowych. Rada gminy przy ustalaniu wysokości diet bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego.  Sposób ustalania należności z tytułu zwrotu kosztów podróży służbowych radnych określa rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 31 lipca 2000 r. (Dz.U. z 2000r. nr 66 poz. 800 ze zm.). Jego przepisy uwzględniają celowość zwrotu rzeczywiście poniesionych wydatków związanych z wykonywaniem mandatu oraz ułatwienia w dokonywaniu rozliczeń. Z tytułu podróży służbowej radnemu przysługują diety i zwrot kosztów (m.in. przejazdów i noclegów).

Ograniczenia antykorupcyjne. Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje szereg uregulowań mających na celu stworzenie gwarancji dla należytego, bezstronnego i sumiennego sprawowania mandatu radnego, a jednocześnie zmierzających do przeciwdziałania korupcji i nepotyzmowi. Oto one:

• radny nie może podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców (art. 24e ust. 1);
• radny nie może powoływać się na swój mandat w związku z podjętymi dodatkowymi zajęciami bądź działalnością gospodarczą prowadzoną na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami (art. 24e ust. 2);
• radny ma zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której uzyskał mandat, a także zarządzania taką działalnością lub bycia przedstawicielem czy pełnomocnikiem w jej prowadzeniu (art. 24f ust. 1);
• radny nie może być członkiem władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikiem handlowym spółek prawa handlowego z udziałem gminnych osób prawnych lub podmiotów gospodarczych, w których uczestniczą takie osoby. Wybór lub powołanie radnego do tych władz są z mocy prawa nieważne. Jeżeli jednak miało to miejsce przed rozpoczęciem wykonywania mandatu, radny ma obowiązek zrzec się stanowiska lub funkcji w terminie do 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. W razie niezrzeczenia się traci je z mocy prawa po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania (art. 24f ust. 2 i 4);
• radny nie może posiadać pakietu większego niż 10 proc. udziałów i akcji w spółkach prawa handlowego z udziałem gminnych osób prawnych lub podmiotów gospodarczych, w których uczestniczą takie osoby. Udziały lub akcje przekraczające ten pakiet powinny być zbyte przez radnego przed pierwszą sesją rady gminy, a w razie niezbycia ich nie uczestniczą one przez okres sprawowania mandatu i dwóch lat po jego wygaśnięciu w wykonywaniu przysługujących im uprawnień (prawa głosu, prawa do dywidendy, prawa do podziału majątku, prawa poboru) – art. 24f ust. 5;
• radny jest obowiązany złożyć oświadczenie o swoim stanie majątkowym. Oświadczenie dotyczy ich majątku odrębnego, a także majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową. Od dnia 1 stycznia 2003r. zasadą jest jawność oświadczeń majątkowych z wyjątkiem informacji o adresie zamieszkania składającego oświadczenie oraz o miejscu położenia nieruchomości. Jawne informacje zawarte w oświadczeniach majątkowych, a zatem wszystko z wyjątkiem wskazania adresu zamieszkania i miejsca położenia nieruchomości stanowiącej własność lub współwłasność osoby składającej oświadczenie majątkowe podlegają udostępnieniu w Biuletynie Informacji Publicznej. Niezłożenie oświadczenia majątkowego w terminie powoduje w stosunku do roadnego utratę prawa do diety do czasu złożenia oświadczenia majątkowego. Radni pierwsze oświadczenie składają w terminie 30 dnia od dnia złożenia ślubowania, a w trakcie kadencji – do 30 kwietnia według stanu na ro poprzedni.

Naruszenie przez radnego zakazów: prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego, bycia członkiem władz lub pełnomocnikiem spółek lub podmiotów gospodarczych oraz posiadania pakietu większego niż 10 proc. akcji lub udziałów powoduje odpowiedzialność regulaminową oraz utratę w danym roku prawa do diety (art. 24f ust. 6). W przypadku niedotrzymania terminów składania oświadczeń o stanie majątkowym, radnemu nie przysługuje dieta do czasu złożenia oświadczenia (art. 24h ust. 6 ustawy).

PODSTAWA PRAWNA

• ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.),
• ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz.U. nr 95, poz. 602 z późn. zm.),
• ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. nr 62, poz. 718 z późn. zm.),
• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.),
• ustawa z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 110, poz. 1255 z późn. zm.),
• rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2000 r. w sprawie maksymalnej wysokości diet przysługujących radnemu gminy (Dz.U. nr 61, poz. 710),
• rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 31 lipca 2000 r. w sprawie sposobu ustalania należności z tytułu zwrotu kosztów podróży służbowych radnych gminy (Dz.U. nr 66, poz. 800 z późn. zm.),
• rozporządzenie prezesa Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1998 r. w sprawie określenia wzoru formularza oświadczenia o stanie majątkowym składanego przez radnych (Dz.U. nr 138, poz. 893).

 

 

 Artykuł opublikowany w: Gazeta Prawna 34/2003
Autor: Dorota Maria Niewiarowska
Uchwała Nr VIII/70/07 Rady Gminy Jaworze z dnia 14 czerwca 2007r.
w sprawie Statutu Gminy Jaworze (Dz.Urz. Woj. Śl. z 2007r. Nr 121 poz. 2416)