Obszar Jaworza odznacza się bogato rzeźbioną i urozmaiconą formą krajobrazu, ponad 15 ha terenów parkowych, z dużą ilością drzew pomnikowych podnosi urok okolicy.
Cztery doliny przecinające Jaworze – Dolina Potoku Kamiennego, Dolina Potoku Wysokiego, Dolina Potoku Szerokiego i Dolina Jesionki z bujną roślinnością, wzbogaconą gatunkami chronionymi są wspaniałymi i często odwiedzanymi miejscami spacerowymi.
Południową granicę gminy stanowią szczyty gór licznie odwiedzane przez turystów. Ulubioną trasą jest wejście lub wyjazd kolejką linową na Szyndzielnię, skąd marszem lub spacerem można przejść na Klimczok i Błatnią, a stamtąd zejść do Jaworza lub do Nałęża albo też ruszyć dalej w kierunku Brennej, czy też innych szczytów górskich. Główna, prawie czterokilometrowa ulica Jaworza Zdrojowa biegnie od północnej granicy gminy, leżącej przy drodze krajowej Cieszyńskiej, aż do jej granic południowych. Jednym z czterech wzgórz Jaworza widocznym z ulicy Zdrojowej jest historyczna Młyńska Kępa (403 m) położona przy dawnym trakcie cesarskim, zwanym też drogą solną (z gospodą na konie pocztowe) którędy przemieszczały się m.in. na odsiecz Wiednia wojsko Jana III Sobieskiego.
Wyznacznikiem centrum Jaworza, leżącego pod wzgórzem Goruszka (411 m) jest pomnik ofiar faszyzmu, wybudowany w 1946r. staraniem Związku byłych Więźniów politycznych (59 ofiar). Stąd prowadzi droga na Goruszkę, stanowiąca jedyne zwarte stanowisko sosny czarnej w Beskidzie Śląskim. W 2004 roku dokonano przeliczenia tych rzadkich drzew, których jest niespełna 500 sztuk prawdopodobnie w naszych warunkach nie rozmnażają się z samosiewek. W XIX wieku wzgórze nosiło nazwę „Allianzberg” (Góra Aliantów) co wiązano z historią okresu napoleońskiego i pochodzeniem ówczesnych właścicieli Jaworza hrabiów Saint-Genois. Na szczycie Goruszki stoi licząca około 200 lat glorieta, która w 2003 roku doczekała się konserwatorskiej odnowy. Podczas prac konserwatorskich natrafiono na wyryty pod dachem na jednej z kolumn rok 1798. Wzgórze, z którego roztacza się malowniczy widok na Beskidy jest miejscem odpoczynku i organizowania imprez wokalnych.
Walory klimatyczne i przyrodnicze Jaworza sprawiają, że systematycznie od wielu lat staje się ono przysłowiową Mekką dla miłośników agroturystyki i aktywnego wypoczynku. Działające na terenie gminy podmioty, w szczególności gospodarstwa agroturystyczne oferują szeroki wachlarz usług, a mianowicie: noclegi, potrawy regionalne, wycieczki bryczką konną, kuligi, ekspozycje starego sprzętu gospodarstwa domowego (Skansen), stare budowle i karczmy, galerie twórców ludowych.
***
Flora naczyniowa gminy Jaworze była obiektem zainteresowań wielu botaników. Pionierskie badania florystycne na tym terenie prowadzili botanicy niemieccy: Kolbenheyer K. (1862), Fiek E. (1881) i Schube Th. (1903). Najnowszymi opracowaniami botanicznymi dla tego obszaru są natomiast publikacje podsumowujące Zając M. (1989, 1990 a, b, 1992a,b) ORAZ Wilczka Z. (1995,1997). W oparciu o cytowane powyżej prace florystyczne oraz na podstawie najnowszych obserwacji botanicznych prowadzonych w latach 1999-2001 wykonano listę florystyczną obejmującą rośliny naczyniowe. Lista ta liczy 490 taksonów roślin.
W chwili obecnej na terenie gminy ustanowiono 30 pomników przyrody chroniących drzewa i ich skupienia gatunków rodzimych i obcych. Spośród gatunków rodzimych są to: dęby szypułkowe, buki zwyczajne, jodły pospolite, lipa szerokolistna, lipa drobnolistna, modrzew, grab, świerk, wierzba biała, topola czarna, wiąz górski. Gatunki obce, to: tulipanowiec amerykański i kasztanowce zwyczajne. Aktualnie w formie pomnika przyrody na terenie gminy Jaworze chroni się 58 drzew, w tym 22 pojedyncze drzewa i 8 grup drzew, w skład których wchodzi 36 drzew. Spośród ustanowionych pomników przyrody na terenie gminy Jaworze, drzewem najbardziej okazałym jest topola czarna o obwodzie 585 cm, rosnącą w Jaworzu Centrum, w parku pałacowym, obok „„Dolnego Folwarku”. Drzewem najstarszym jest natomiast lipa szerokolistna rosnąca w Jaworzu Nałężu przy prawym brzegu potoku Jasionka, licząca ok. 350 lat.
Świat zwierząt gminy Jaworze jest bogaty i różnorodny. Obfitość fauny warunkowana jest dużym zróżnicowaniem siedlisk występujących na tym terenie. Spotykamy tu zarówno gatunki eurytopowe, które zasiedlają wszystkie dostępne dla nich obszary, jak również gatunki stenobiotyczne, których obecność jest ściśle związana tylko z określonymi biotopami.
Znakomita większość stwierdzonych i odnotowanych gatunków, to zwierzęta występujące na terenie całej Polski. Niemniej jednak, wykazano tu również obecność gatunków rzadkich i chronionych, które na terenie gminy Jaworze znalazły dogodne warunki życia i rozwoju, np. głowacz pręgowany, padalec zwyczajny, bocian czarny, czy bydlarka.
Żyją tu również gatunki synantropijne, których obecność związana jest z zabudowaniami ludzkimi, np. mysz domowa, szczur wędrowny, wróbel i in., a także zwierzęta terenów otwartych, występujące m.in. na polach uprawnych i łąkach np. bielinek kapuśniak, szpak, sroka, pokląskwa oraz zwierzęta typowo leśne, takie jak np. jarząbek. Stwierdzono również obecność gatunków uznanych za związana z terenami górskimi, jak np. nadobnica alpejska, głowacz pręgopłetwy, salamandra plamista.
Ogółem na terenie Jaworza odnotowano występowanie przedstawicieli 664 gatunków zwierząt (549 gatunków zwierząt bezkręgowych, 115 gatunków zwierząt kręgowych). Wśród nich, ochronie ścisłej podlegają 104 gatunki, a ochronie częściowej 2 gatunki. 28 stwierdzonych tu gatunków zwierząt figuruje w Czerwonej księdze zwierząt (Głowaciński 1992).
źródło: Waloryzacja przyrodnicza gminy Jaworze, Opracowana przez Pracownię Projektową „Ekosystem” Zbigniew Wilczek, Autorstwa dr Zbigiewa Wilczek, mgr Marii Palowskiej, mgr Wojciecha Sierka, Katowice, 2001